ระบบสุขภาพ

จากข้อมูลการศึกษาของ Roemer 1993 ได้วิเคราะห์ระบบบริการสุขภาพพื้นฐานขององค์ประกอบต่างๆ ของระบบ ใน 165 ประเทศ ได้จัดประเภทของระบบบริการสุขภาพทั่วโลกเป็น 4 ประเภท  คือ

      1.ระบบสุขภาพแบบตลาดเสรี( Free Market Model )
2.ระบบสุขภาพแบบประกันสุขภาพ(Social Insurance Model)
3.ระบบสุขภาพแบบบริการสุขภาพแห่งชาติ ( National Health Service (NHS) Model  )
4.ระบบสุขภาพแบบสังคมนิยม (Socialist Model )
          บทความนี้จึงเป็นการศึกษาถึงรูปแบบระบบบริการสุขภาพรูปแบบต่างๆที่มีการนำมาใช้เพื่อการดูแลสุขภาพของประชาชนในประเทศประเทศต่างๆ และทำการเปรียบเทียบข้อดี ข้อเสียของระบบเหล่านี้ โดยการวิเคราะห์ตามลักษณะของรูปแบบดังนี้ คำนิยาม/ลักษณะรูปแบบ (Definition),บทบาทของภาครัฐ(Role of state) แหล่งเงินทุน (Funding),การควบคุมงบประมาณ (Budget control), จุดแข็ง (Strength), จุดอ่อน (Weakness), แนวโน้ม (Major innovation) เพื่อเป็นการเปรียบเทียบความแตกต่างของแต่ละระบบ ซึ่งในหลายๆประเทศที่ใช้ระบบบริการสุขภาพที่แตกต่าง ว่าเหตุใดแต่ละชาติถึงได้มีการเลือกใช้ระบบบริการสุขภาพที่แตกต่างกันออกไป อนึ่งก็เพื่อเป็นการศึกษาถึงระบบบริการสุขภาพที่ประเทศไทยได้นำมาใช้ว่ามีความเหมาะสมกับสภาพการณ์ต่างๆในประเทศไทยหรือไม่อย่างไร

โดยองค์การอนามัยโลก (World Health Organization;WHO) ได้ให้ความหมายของสุขภาพว่า                “Health is complete physical, mental, social  and spiritual well being.” ซึ่งหมายถึงสุขภาวะที่สมบูรณ์ทางกาย ทางจิต  ทางสังคมและทางจิตวิญญาณ                

        สุขภาวะที่สมบูรณ์ทางกาย  หมายถึง ร่างกายที่สมบูรณ์  แข็งแรง  คล่องแคล่ว  มีกำลังไม่เป็นโรคไม่พิการไม่บาดเจ็บ มีเศรษฐกิจดี มีอาหารพอเพียง  มีสภาพแวดล้อมที่สร้างเสริมสุขภาพซึ่งคำว่ากายในที่นี้หมายถึงทางกายภาพด้วย                

        สุขภาวะที่สมบูรณ์ทางจิต  หมายถึง  จิตใจที่มีความสุข รื่นเริง ผ่อนคลาย ไม่เครียด มีความเมตตา  มีสติ  มีสมาธิ  มีปัญญา  รวมถึงลดความเห็นแก่ตัวลงไปด้วยเพราะตราบใดที่ยังมีความเห็นแก่ตัวจะมีสุขภาพที่สมบูรณ์ทางจิตไม่ได้                

       สุขภาพที่สมบูรณ์ทางสังคม  หมายถึง  มีการอยู่ร่วมกันได้ดี  มีครอบครัวอบอุ่น  ชุมชนเข้มแข็ง  สังคมมีความยุติธรรม  มีความเสมอภาค  มีสันติภาพ  มีความเป็นประชาสังคม  มีระบบบริการที่ดี               

      สุขภาวะที่สมบูรณ์ทางจิตวิญญาณ (Spiritualwell-being) หมายถึง สุขภาวะที่เกิดขึ้นเมื่อทำความดีหรือจิตสัมผัสกับสิ่งที่มีคุณค่าอันสูงสุด เช่น การเสียสละ  การมีความเมตตากรุณา  การเข้าถึงพระรัตนตรัย  หรือการเข้า ถึงพระผู้เป็นเจ้า ความสุขทางจิตวิญญาณเป็นความสุขที่ไม่ระคนอยู่กับการเห็นแก่ตัว  แต่เป็นสุขภาวะที่เกิดขึ้นเมื่อมนุษย์หลุดพ้นจากความมีตัวตน  จึงมีอิสรภาพ  มีความผ่อนคลายอย่างยิ่ง  เบาสบาย  มีความปิติแผ่ซ่านทั่วไป  มีความสุขอันปราณีตและล้ำลึก  หรือความสุขอันเป็นทิพย์  มีความเอื้ออาทร เห็นอกเห็นใจ                 

       สุขภาพโลก (Global Health) หมายถึงปัญหา หรือข้อกังวลด้านสุขภาพ ที่ข้ามพรมแดน หรือผลจากสถานการณ์ที่เกิดขึ้นนอกพรมแดน และเกินขอบเขตและความสามารถของรัฐใดรัฐหนึ่งที่จะดำเนินการได้สำเร็จ ต้องการกลไกที่มีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนในระดับภูมิภาคหรือระดับโลก เพื่อจัดการปัญหาสุขภาพและปัจจัยกำหนดปัญหาเหล่านั้น 

       ระบบสุขภาพโลก (Global Health System) หมายถึง ระบบและกลไกการจัดการเพื่อตอบสนองต่อปัญหาสุขภาพที่ข้ามพรมแดน ที่ต้องอาศัยการมีส่วนร่วมจากภาคส่วนต่างๆ ทั้งภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม และความร่วมมือระหว่างประเทศประเภทของระบบบริการสุขภาพทั่วโลกเป็น 4 ประเภท  คือ

1.ระบบสุขภาพแบบตลาดเสรี( Free Market Model / Entrepreneurial )
ชาติที่ใช้รูปแบบระบบสุขภาพแบบนี้ ได้แก่ สหรัฐอเมริกา,แอฟริกาใต้,สวิสเซอร์แลนด์,ฟิลิปปินส์ เป็นต้นการบริหารจัดการระบบบริการสุขภาพ

      - องค์ประกอบต่างๆ ของระบบบริการสุขภาพจัดในรูปแบบเอกชนที่แข่งขันภายใต้ตลาดเสรีเป็นส่วนใหญ่

      -  รัฐมีส่วนเข้าไปแทรกแซงกลไกตลาดน้อย
-  ค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพส่วนใหญ่มาจากเอกชน

      -  หน่วยบริการส่วนใหญ่เป็นของเอกชน
-  เป็นความรับผิดชอบของบุคคลที่จะดูแลตนเอง

       -  การเข้าถึงบริการสุขภาพไม่ทั่วถึง

      - บุคลากรส่วนใหญ่ไม่ใช่พนักงานของรัฐ

      - การบริการมีคุณภาพโดยผู้เชี่ยวชาญ

      -  ค่าใช้จ่ายสูง 

2.ระบบสุขภาพแบบประกันสุขภาพ (Social Insurance Model)
ชาติที่ใช้รูปแบบระบบสุขภาพแบบนี้ ได้แก่ เยอรมัน ญี่ปุ่น เนเธอร์แลนด์ ฝรั่งเศส เบลเยียม เป็นต้น การบริหารจัดการระบบบริการสุขภาพ-                   รัฐไม่แทรกแซงกลไกในการจัดบริการสุขภาพหลายๆ ทาง อาทิ ด้านค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาล-                    บางรัฐได้จัดสร้างและกระจายสถานบริการขนาดเล็กในเขตชนบท
-                    รัฐเป็นผู้รับจัดบริการพื้นฐาน อาทิ การฉีดวัคซีนป้องกันโรค การสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม การให้การรักษาพยาบาลที่จำเป็น-                   สุขภาพเป็นเรื่องที่สามารถประกันได้-                   แหล่งทุนและการบริหารมาจากนายจ้างและลูกจ้าง-                   มีผู้เชี่ยวชาญในการบริหารกองทุน-                   การจัดบริการที่มีคุณภาพมาตรฐาน-                   ค่าใช้จ่ายสูง-                   ใช้หลักการตลาดในการบริหารจัดการ

3.ระบบสุขภาพแบบบริการสุขภาพแห่งชาติ ( National Health Service (NHS) Model/ Comprehensive)ชาติที่ใช้รูปแบบระบบสุขภาพแบบนี้ ได้แก่ อังกฤษ ออสเตเรีย นิวซีแลนด์ แคนนาดา สเปน อิตาลี  เป็นต้น การบริหารจัดการระบบบริการสุขภาพ-                   รัฐได้มีบทบาทในระบบบริการสุขภาพมาก เพื่อให้ประชากรทุกคนได้รับบริการสุขภาพอย่างครอบคลุมทัดเทียมกันภายใต้เงื่อนไขระดับเศรษฐกิจของประเทศ-                   รัฐให้ความสำคัญต่อการจัดระบบบริการสุขภาพแก่ประชาชน-                   ประชาชนสามารถรับบริการสุขภาพโดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายด้วยตนเองโดยรัฐเป็นผู้จัดสรรภาษีเป็นค่าใช้จ่ายทั้งหมด-                   สถานพยาบาลส่วนใหญ่อยู่ในการควบคุมของรัฐโดยตรง-                   หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าสำหรับการบริการที่ครบวงจร-                   บุคลากรเป็นพนักงานของรัฐ

4.ระบบสุขภาพแบบสังคมนิยม (Socialist Model )
ชาติที่ใช้รูปแบบระบบสุขภาพแบบนี้ ได้แก่ จีน สหภาพโซเวียต คิวบา เป็นต้น การบริหารจัดการระบบบริการสุขภาพ-                   รัฐได้เข้าไปจัดการบริการสุขภาพอย่างสิ้นเชิง-                    ไม่อนุญาตให้มีกลไกตลาดเอกชนใด ๆ
-                   ใช้วิธีวางแผนจัดการจากส่วนกลาง
-                   ทรัพยากรสาธารณสุขต่างๆอยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐ
-                   ประชาชนทุกคนจะได้รับบริการจากรัฐ
           

จากข้อมูลข้างต้นสามารถวิเคราะห์ระบบบริการสุขภาพแบบต่างได้ดังนี้คำนิยาม/ลักษณะรูปแบบ (Definition)
แบบตลาดเสรี มองว่าสุขภาพสามารถซื้อขายได้แบบประกันสุขภาพ มองว่าสุขภาพสามรถประกันได้แบบบริการสุขภาพแห่งชาติ มองว่ารัฐต้องเป็นผู้ดูแลแบบสังคมนิยม มองทุกคนต้องได้รับบริการที่เท่าเทียมกัน   

บทบาทของภาครัฐ(Role of state)
รูปแบบที่รัฐมีบทบาทมากที่สุดไปหาน้อยสุดคือ ระบบบริการสังคมนิยม ระบบบริการสุขภาพแห่งชาติ ระบบบริการสุขภาพประกันสุขภาพ และระบบบริการตลาดเสรี  

แหล่งเงินทุน (Funding)
แหล่งทุนจากภาครัฐ คือ ระบบบริการสุขภาพสังคมนิยมและระบบบริการสุขภาพแห่งชาติแหล่งทุนที่มาจากเอกชน คือ ระบบบริการสุขภาพประกันสุขภาพ และระบบบริการตลาดเสรี  

การควบคุมงบประมาณ (Budget control)ควบคุมโดยภาครัฐ คือ ระบบบริการสุขภาพสังคมนิยมและระบบบริการสุขภาพแห่งชาติควบคุมโดยเอกชน คือ ระบบบริการสุขภาพประกันสุขภาพ และระบบบริการตลาดเสรี  

จุดแข็ง (Strength)
ความครอบคลุมและการเข้าถึงบริการของประชาชนมากที่สุดคือ ระบบบริการสุขภาพสังคมนิยมและระบบบริการสุขภาพแห่งชาติ แต่ระบบบริการสุขภาพประกันสุขภาพ และระบบบริการตลาดเสรี  มีบริการที่มีคุณภาพมาตรฐานที่ดีกว่า

จุดอ่อน (Weakness)
ระบบบริการสุขภาพประกันสุขภาพ และระบบบริการตลาดเสรี  มีค่าใช้จ่ายสูง ความครอบคลุมและการเข้าถึงบริการของประชาชนมีน้อย แต่ระบบบริการสุขภาพสังคมนิยมและระบบบริการสุขภาพแห่งชาติ เป็นการบริหารโดยระบบราชการที่มีความล้าช้า ซับซ้อน และมีโอกาสเกิดการคอร์รับชั่นสูง

 

แนวโน้ม (Major innovation)ระบบบริการสุขภาพประกันสุขภาพ และระบบบริการตลาดเสรี   มีการแข่งขันสูงต้องใช้ผู้เชี่ยวชาญในการดูแลบริหารจัดการระบบเพื่อให้เกิดการบริการที่มีคุณภาพมากยิ่งๆขึ้นไป ส่วนระบบบริการสุขภาพสังคมนิยม นั้นหากมีความเจริญก้าวหน้ามากทางด้านเศรษฐกิจ อาจส่งผลต่อความต้องการบริการที่มีคุณภาพมากยิ่งขึ้น อาจนำไปสู่การล้มสลายของระบบได้ ส่วนระบบบริการสุขภาพแห่งชาตินั้นต้องมีการบริหารจัดการที่ดีเพราะหากเกิดปัญหาด้านเศรษฐกิจของภาครัฐก็อาจเกิดปัญหาในการบริหารจัดการและความต้องการของประชาชนต่อการให้บริการได้เหมือนกัน

ระบบบริการสุขภาพของไทย (ปัจจุบัน)-                   ระบบบริการสุขภาพของไทยปัจจุบัน เป็นระบบบริการสุขภาพแบบสวัสดิการ
-                   มีโครงสร้างของระบบบริการสาธารณสุขครอบคลุมทุกระดับ  (จังหวัด-หมู่บ้าน)
-                   ให้การบริการสาธารณสุขในลักษณะผสมผสาน (Integrated Health Service)
-                   มุ่งเน้นเป้าหมายในการจัดระบบบริการคุณภาพ
-                   ให้ความสำคัญกับประชาชนจะได้รับบริการสุขภาพอย่างเสมอภาค (Equity) ตามความจำเป็นด้านสุขภาพอนามัยโดยเสียค่าใช้จ่ายตามความ สามารถที่ช่วยได้
-                   การบริการของเอกชนจะกระจายไปตามศักยภาพของเศรษฐกิจในพื้นที่ต่างๆ
 
ปัญหาระบบบริการสุขภาพของไทยมีปัญหาสำคัญ 5 ด้าน ได้แก่1.ปัญหาความไม่เป็นธรรม
-                  การกระจายทรัพยากร-                  การเข้าถึงและการใช้บริการ (คนเมืองเข้าถึงได้มาก)-                  สถานพยาบาล (นอก-ใน เขตเมือง)-                   การรับภาระค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพ (คนจนมีสัดส่วนค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพสูงกว่าคนรวย)
2.ปัญหาประสิทธิภาพของระบบบริการสาธารณสุข-                   ประสิทธิภาพของบริการ (รักษามีประสิทธิภาพทำให้สุขภาพดีน้อยกว่าส่งเสริม)
-                   ประสิทธิภาพในการลงทุนด้านเตียง (อัตราครองเตียง <80 aria-haspopup="true" class="goog-spellcheck-word" id=":11.4" role="menuitem" span="" style="background: yellow;" tabindex="-1">br

="">3.คุณภาพระบบบริการ (รัฐ-เอกชน ต่างกัน ด้านบริการ ค่าใช้จ่าย)
4.การเข้าถึงบริการในยามฉุกเฉิน (กรณีอุบัติเหตุ)
5.ความไม่ครอบคลุมของหลักประกันสุขภาพ